Przejęcie przedsiębiorstwa dwuosobowej spółki jawnej

Kodeks spółek handlowych w przypadku dwuosobowej spółki jawnej przewiduje, że gdy po stronie jednego ze wspólników zaistnieje powód rozwiązania spółki, sąd może przyznać drugiemu z nich prawo do przejęcia majątku spółki. W takiej sytuacji obowiązkiem przejmującego jest rozliczenie się z występującym wspólnikiem. W kwestiach związanych z zastosowaniem w praktyce tej możliwości wypowiadał się ostatnio Sąd Najwyższy.

Jakie powody muszą zaistnieć?

Prawo do przejęcia majątku dwuosobowej spółki jawnej w sytuacji, gdy po stronie jednego ze wspólników zaistnieje powód rozwiązania spółki, reguluje art. 66 K.s.h.

Art. 66 K.s.h. dotyczy wszystkich powodów prowadzących do rozwiązania spółki odnoszących się do osoby wspólnika, który ma być pozbawiony majątku spółki. Są to dwa z ustawowych powodów, jakie mogą wystąpić po stronie wspólnika - jego śmierć lub ogłoszenie jego upadłości bądź wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub jego wierzyciela (art. 58 pkt 4 i 5 K.s.h.). Poza tym pojęcie "powód rozwiązania spółki" obejmuje również "ważne powody" występujące po stronie jednego ze wspólników, które mogłyby uzasadniać rozwiązanie spółki wyrokiem sądowym (art. 63 § 2 K.s.h.). Tym samym pod tym pojęciem mieszczą się też takie okoliczności, których powstanie stwarza przeszkodę lub znaczne utrudnienie dalszej działalności spółki bądź czyni jej dalsze istnienie niecelowym lub bezprzedmiotowym. Winny to być przy tym ważne powody w znaczeniu obiektywnym. Mogą to być np. długotrwałe uchylanie się od obowiązku prowadzenia spraw czy reprezentowania spółki, niewniesienie wkładu na żądanie spółki, zobowiązanie się w umowie spółki do wniesienia wkładu do spółki, którym wspólnik nie dysponuje, szykanowanie innych wspólników (zob. wyroki SA w Gdańsku z dnia 9 grudnia 2015 r., sygn. akt I ACa 893/14 i SA w Katowicach z dnia 15 stycznia 2016 r., sygn. akt V ACa 414/15).

Sąd nie może przyznać prawa do przejęcia majątku spółki jawnej wspólnikowi, w osobie którego zachodzi powód do rozwiązania spółki.

Wytoczenie powództwa

Przejęcie majątku spółki wymaga wystąpienia na drogę sądową z powództwem przeciwko drugiemu wspólnikowi o przyznanie takiego prawa wraz z obowiązkiem rozliczenia się z drugim wspólnikiem stosownie do art. 65 K.s.h. Zastosowanie art. 66 K.s.h. zależy od oceny sądu. Korzystny dla powoda wyrok ma charakter konstytutywny (tj. prawotwórczy) i wywiera skutek w postaci przejścia przedsiębiorstwa spółki od chwili jego uprawomocnienia. Fakt ten trzeba zgłosić do KRS celem wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców. Wspólnik, który chce kontynuować działalność indywidualnie, musi mieć wpis w CEIDG.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 kwietnia 2017 r., sygn. akt IV CSK 414/16, uznał, że uwzględnienie żądania z art. 66 K.s.h. wymaga, by w chwili orzekania istniała jeszcze spółka (choćby w stanie likwidacji; nie upadłości, gdyż nie jest to przyczyna rozwiązania istniejąca po stronie wspólnika, a po stronie spółki i wynika ona z ustawy, a nie z zachowania wspólnika).

Ze spółki w działalność jednoosobową

SN w wyroku z dnia 27 kwietnia 2017 r. potwierdził, że na podstawie orzeczenia sądu majątek spółki przechodzi na rzecz dotychczasowego wspólnika i staje się jego własnością. Oznacza to, że od tej chwili przedsiębiorstwo spółki staje się przedsiębiorstwem prowadzonym przez byłego wspólnika indywidualnie.

Rozwiązana spółka podlega wykreśleniu z rejestru przedsiębiorców w KRS bez przeprowadzenia likwidacji, a były wspólnik, który przejął majątek spółki, obowiązany jest rozliczyć się z drugim wspólnikiem zgodnie z art. 65 K.s.h. W tej sytuacji dochodzi do swoistego przekształcenia spółki jawnej dwuosobowej w przedsiębiorcę jednoosobowego.

Zdaniem SN w takiej sytuacji ma miejsce następstwo prawne pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna). Na wspólnika przejmującego majątek spółki przechodzą nie tylko aktywa majątku spółki, ale także zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa spółki. SN uznał, że w ten szczególny sposób, w drodze orzeczenia sądowego skutkującego następstwem prawnym pod tytułem ogólnym wspólnika przejmującego majątek spółki, dochodzi do zakończenia działalności spółki bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, przy czym drugi ze wspólników zostaje w ten sposób zwolniony z odpowiedzialności wobec osób trzecich od zobowiązań spółki związanych z prowadzeniem jej przedsiębiorstwa.

Co z rozliczeniami?

Art. 66 K.s.h. w kwestii rozliczeń odsyła do art. 65 K.s.h. W myśl tej regulacji należy wyliczyć wartość udziału kapitałowego wspólnika na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki. Jako dzień bilansowy przyjąć należy dzień wniesienia pozwu. Jeżeli udział kapitałowy wspólnika wykazuje wartość dodatnią, powinien być wypłacony w pieniądzu. Rzeczy wniesione do spółki przez wspólnika tylko do używania zwraca się mu w naturze. Jeśli wyliczony udział kapitałowy wykazuje wartość ujemną, wspólnik jest obowiązany wyrównać przypadającą na niego brakującą wartość. Z kolei art. 65 § 5 K.s.h reguluje kwestie udziału w zyskach i stratach ze spraw jeszcze niezakończonych.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 stycznia 2017 r., sygn. akt I CSK 13/16, wskazał, że terminem, od którego występujący wspólnik może żądać zapłaty równowartości swojego udziału, jest data uprawomocnienia się wyroku rozwiązującego spółkę. Do tej daty brak jest wyraźnych podstaw, aby uznać, że taki wspólnik ma roszczenie. Do chwili uprawomocnienia się wyroku rozwiązującego spółkę jest on nadal wspólnikiem i ma roszczenie o udział w zyskach, co do tych spraw, które nie zostały wzięte pod uwagę przy sporządzeniu bilansu, stanowiącego podstawę dla ustalenia wartości jego udziału. Wyrok sądu rozwiązujący spółkę rodzi po stronie wspólnika, któremu przyznano majątek spółki, obowiązek zapłaty drugiemu wspólnikowi równowartości jego udziału. Od tej chwili wspólnik może skutecznie żądać zapłaty równowartości swojego udziału, a drugi były wspólnik spółki jawnej jest zobowiązany spełnić to świadczenie. Od tej daty mogą być też liczone odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1578 ze zm.)