Ogłoszenie upadłości spółki jawnej

Prawo upadłościowe i naprawcze przyznaje zdolność upadłościową nie tylko spółce jawnej, ale również wszystkim jej wspólnikom. Ogłoszenie upadłości wobec spółki w niektórych sytuacjach może utrudniać wierzycielom sięgnięcie do majątków wspólników.

Upadłość spółki i wspólników

Przepisy ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze (zwanej dalej ustawą) stosuje się przede wszystkim do przedsiębiorców, czyli również do spółek jawnych. Art. 5 ust. 2 pkt 2 i 3 ustawy przyznaje ponadto zdolność upadłościową wspólnikom osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem, a także partnerom spółek partnerskich.

Relację pomiędzy wspólnikami i spółką wobec ogłoszenia upadłości precyzyjnie określił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 stycznia 2009 r., sygn. akt II CSK 411/08. Stwierdził, że odrębna zdolność upadłościowa spółki jawnej i jej wspólników wymaga odrębnej oceny spełnienia przesłanek ogłoszenia upadłości. Niewypłacalność spółki jawnej nie oznacza jednocześnie niewypłacalności jej wspólników dysponujących osobistym majątkiem, który może stanowić dostateczne źródło zaspokojenia zobowiązań spółki.

Natomiast ogłoszenie upadłości wspólnika stanowi zdarzenie powodujące rozwiązanie spółki i konieczność przeprowadzenia jej likwidacji. Jednak pomimo ogłoszenia upadłości wspólnika spółka trwa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami, jeżeli umowa spółki tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią (art. 64 § 1 Kodeksu spółek handlowych).

Ogłoszenie upadłości spółki osobowej nie pociąga za sobą ogłoszenia upadłości jej wspólników.

Dochodzenie należności od wspólników

Niewypłacalność spółki, która jest przesłanką ogłoszenia upadłości, może również otwierać drogę do dochodzenia roszczeń wprost od wspólników. Trzeba pamiętać, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika spółki jawnej w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 § 1 K.s.h.). Tę ostatnią przesłankę, dosłownie rozumianą, nie sposób zrealizować po ogłoszeniu upadłości. Prowadzenie oddzielnej egzekucji wobec spółki w trakcie postępowania upadłościowego jest bowiem niedopuszczalne.

Na tle art. 31 § 1 K.s.h. przyjmuje się jednak, że uprzednie wszczęcie i prowadzenie egzekucji przeciwko spółce nie jest konieczne, jeżeli z okoliczności wynika, iż spółka nie ma majątku, z którego wierzyciel mógłby się zaspokoić. Jak to się ma do postępowania upadłościowego prowadzonego wobec spółki? Przy nadawaniu klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu przeciwko wspólnikom spółki sąd powinien badać, czy wierzyciel może liczyć na zaspokojenie w postępowaniu upadłościowym z majątku spółki. Klauzula może więc zostać nadana, np. jeśli z dokumentów zgromadzonych w postępowaniu upadłościowym (sprawozdań syndyka, zatwierdzonej listy wierzytelności) wynika, że majątek spółki nie wystarczy na zaspokojenie należności z kategorii, do której został zaliczony wierzyciel. Jeśli jednak wielkość majątku spółki wskazuje na to, że wierzyciel może być w części zaspokojony, to wspólnik będzie miał możliwość powoływania się na subsydiarny charakter swojej odpowiedzialności oraz podnosić, że przesłanki z art. 31 § 1 K.s.h. nie zostały spełnione.

Zapłata wspólnikowi i plan podziału

Wierzyciel może być równolegle zaspokajany w postępowaniu upadłościowym prowadzonym wobec spółki, jak i dochodząc należności wprost od wspólników. Jeśli wspólnik choćby częściowo dokona zapłaty, to sumę wydzieloną na zaspokojenie wierzytelności, za którą upadły odpowiada solidarnie wraz z nim, wydaje się wierzycielowi w wysokości należnej mu w dniu sporządzenia planu podziału, współdłużnikowi zaś w wysokości dokonanej zapłaty (art. 355 § 2 ustawy). Wspólnik spłacający dług spółki jawnej, może więc otrzymać na etapie wykonywania planu podziału część należności tytułem regresu. Może jednak też niczego nie otrzymać, jeśli nie pozwalają na to fundusze masy upadłości.

Czy warto ogłaszać upadłość wspólników?

Postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku dłużnika z reguły trwa latami. To podstawowa wada zbiorowego dochodzenia należności w tym trybie. Ponadto postępowanie upadłościowe jest kosztowne. Do kosztów postępowania zalicza się wszelkie wydatki niezbędne do zrealizowania celów postępowania, w tym wynagrodzenie syndyka. Już z tych powodów ogłaszanie upadłości nie tylko wobec spółki, ale również wobec jej wspólników, najczęściej okazuje się nieopłacalne.

Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości często jest jednak przez wierzycieli wykorzystywane instrumentalnie. Ma za zadanie wywrzeć presję na dłużniku. Taki manewr okazuje się szczególnie udany w odniesieniu do wspólnika spółki jawnej będącego osobą fizyczną, który pozostaje z małżonkiem we wspólności majątkowej. Trzeba pamiętać, że z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje pomiędzy małżonkami rozdzielność majątkowa. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, ich majątek wspólny wchodzi do masy upadłości. Jego podział jest niedopuszczalny, a małżonek upadłego może jedynie dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi (art. 124 ust. 1 i 3 ustawy). Sytuacja małżonka upadłego jest więc bardzo niekorzystna. Z tego powodu złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości bądź poinformowanie wspólnika o zamiarze jego złożenia może zmotywować go do dobrowolnego zaspokojenia wierzyciela.

"Wspólnik spółki jawnej traci zdolność upadłościową, w razie wystąpienia ze spółki".

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2008 r., sygn. akt III CZP 126/08

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1030)

Ustawa z dnia 28.02.2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2012 r. poz. 1112 ze zm.)