Możliwość wypłaty zaliczek w handlowych spółkach osobowych

Regulacje kodeksowe przewidują, że wspólnicy spółek osobowych mogą domagać się wypłaty zysku raz w roku. Niejednokrotnie jednak wspólnicy zainteresowani są cyklicznym otrzymywaniem korzyści ze spółki. W tym kontekście ważna może być kwestia możliwości pobierania zaliczek tytułem udziału w zysku bądź na poczet przyszłego zysku.

K.s.h. o udziale w zysku

Reguły partycypowania każdego wspólnika w zyskach i stratach spółki jawnej, jak i partnerskiej na mocy art. 89 K.s.h. określają przepisy art. 51-52 K.s.h. Znajdują one zastosowanie, o ile umowa spółki nie stanowi inaczej (art. 37 § 1 K.s.h.).

W myśl art. 51 K.s.h. każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się, w razie wątpliwości, także do jego udziału w stratach. Umowa spółki może zwolnić wspólnika od udziału w stratach. Niedopuszczalne jest natomiast wyłączenie któregoś ze wspólników od udziału w zysku.

Wspólnik może domagać się podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego.

Zdaniem SN

Przepisy K.s.h. milczą natomiast w kwestii dokonywania w ciągu roku zaliczkowych wypłat dla wspólników spółki jawnej na poczet osiągniętego zysku (np. co miesiąc). Możliwość pobierania pewnych kwot na poczet udziału w zysku - tzw. zaliczek, wspólnicy mogą przewidzieć w umowie spółki. W świetle art. 52 K.s.h. powstaje jednak pytanie, czy takie zaliczkowe wypłaty są możliwe bez odpowiedniej regulacji w umowie spółki. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 marca 2009 r., sygn. akt III CSK 290/08, udzielił odpowiedzi twierdzącej. Odwołał się do wyroku SN z dnia 3 lipca 2008 r., sygn. akt IV CSK 101/08, w którym podkreślono, że w spółce jawnej, w odróżnieniu od spółki kapitałowej, do wypłaty udziału w zysku nie jest niezbędne podjęcie przez wspólników uchwały o przeznaczeniu zysku do wypłaty. SN uznał zatem, że w spółce jawnej dopuszczalne jest pobieranie przez wspólników określonych kwot z tytułu udziału w zysku spółki bez uchwały, a jedynie za zgodą wszystkich wspólników. Sąd stwierdził także, że na takich samych warunkach dopuszczalne jest również pobieranie przez wspólników zaliczek na poczet przyszłego zysku. Zaś w razie nieosiągnięcia zysku wspólnik, który za zgodą wszystkich pozostałych wspólników pobrał kwotowe zaliczki na poczet udziału w zysku, nie ma obowiązku zwracać do kasy spółki jakiejkolwiek kwoty tytułem rozliczenia tej zaliczki. Jej rozliczenie następuje w kolejnym okresie obrachunkowym, w którym spółka osiągnie zysk.

W spółce komandytowej

W przeciwieństwie do spółki jawnej czy partnerskiej w spółce komandytowej występują dwie kategorie wspólników. W spółce tej musi uczestniczyć co najmniej jeden komplementariusz i komandytariusz. Zasady ich udziału w zysku mogą być określone w umowie spółki (art. 37 § 1 w zw. z art. 103 K.s.h.). Jeśli ona milczy w tej kwestii, trzeba odwołać się do przepisów Kodeksu spółek handlowych.

Przewidują one, że komandytariusz uczestniczy w zysku spółki proporcjonalnie do jego wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki (art. 123 § 1 K.s.h.). W razie gdy wkład rzeczywiście wniesiony przez niego jest niższy od umówionego, zysk przypadający komandytariuszowi za dany rok obrotowy jest przeznaczany w pierwszej kolejności na uzupełnienie jego wkładu (art. 123 § 2 K.s.h.).

Udział w zysku komplementariuszy nie został uregulowany wprost w przepisach dotyczących spółki komandytowej. Dlatego też na mocy art. 103 K.s.h. uczestniczą oni w zysku na zasadach analogicznych jak wspólnicy spółki jawnej (art. 51 i 52 K.s.h. w zw. z art. 103 K.s.h.).

Powyższe regulacje nie wyłączają możliwości pobierania zaliczek tytułem udziału w zysku czy na jego poczet w spółce komandytowej, zarówno gdy możliwość taka została przewidziana w umowie spółki, jak i bez odpowiedniego umocowania w niej, za zgodą wszystkich wspólników.

Inaczej w spółce komandytowo-akcyjnej

W spółce komandytowo-akcyjnej (S.K.A.) również mamy do czynienia z różnymi kategoriami wspólników: komplementariuszami i akcjonariuszami. Jednakże S.K.A. łączy w sobie cechy spółki osobowej i kapitałowej. W zakresach określonych w art. 126 § 1 K.s.h. stosuje się do niej odpowiednio przepisy o spółce jawnej albo akcyjnej.

Kodeks spółek handlowych przewiduje, że komplementariusz oraz akcjonariusz uczestniczą w zysku spółki proporcjonalnie do ich wkładów wniesionych do spółki, chyba że statut stanowi inaczej (art. 147 § 1 K.s.h.).

Co istotne, w przypadku S.K.A. - podobnie jak w spółkach kapitałowych - musi odbyć się zwyczajne walne zgromadzenie. Do wypłaty udziału w zysku konieczne jest podjęcie uchwały. Przepisy K.s.h. przewidują, że uchwała walnego zgromadzenia w sprawie podziału zysku za rok obrotowy w części przypadającej akcjonariuszom wymaga zgody wszystkich komplementariuszy, pod rygorem nieważności. Natomiast zgoda większości komplementariuszy, pod rygorem nieważności, jest niezbędna dla uchwały walnego zgromadzenia w sprawie podziału zysku za rok obrotowy w części przypadającej komplementariuszom. Wynika tak z art. 146 § 2 pkt 2 i § 3 pkt 1 K.s.h.

W doktrynie wyłącza się możliwość pobierania zaliczek przez komplementariuszy. Natomiast akcjonariuszom może być przyznana dywidenda zaliczkowa. NSA w uchwale z dnia 16 stycznia 2012 r., sygn. akt II FPS 1/11, podjętej w składzie 7 sędziów stwierdził, że "akcjonariusze mają możliwość partycypacji w zyskach spółki w trakcie roku obrotowego. Stosując przepisy art. 349 § 1 K.s.h. odpowiednio do spółki komandytowo-akcyjnej stwierdzić należy, iż walne zgromadzenie może wypłacić akcjonariuszom zaliczki na poczet spodziewanej dywidendy, jeżeli zostaną spełnione przesłanki określone w tym przepisie".

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. nr 94, poz. 1037 ze zm.)