Biuletyn Informacyjny dla Służb Ekonomiczno - Finansowych nr 14 (769) z dnia 10.05.2012

Przeniesienie udziału w spółce na inną osobę

W trzyosobowej spółce jawnej jeden ze wspólników ze względów zdrowotnych nie będzie mógł dalej prowadzić działalności w ramach spółki. W związku z tym chciałby swoje udziały przekazać na rzecz córki, która zajęłaby jego miejsce w spółce na tych samych warunkach. Jakich czynności należy dokonać, aby taka zamiana wspólników doszła do skutku? Czy takie przekazanie wywoła skutki u obdarowanego?

Wspomniane w pytaniu przekazanie udziałów uregulowane jest w art. 10 Kodeksu spółek handlowych, dalej K.s.h. Zgodnie z terminologią kodeksową, w spółce jawnej może dojść do przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki jawnej, o ile umowa spółki przewiduje taką ewentualność. Konieczne jest także uzyskanie pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników. Umowa spółki może wyłączyć bądź zmodyfikować ten wymóg, np. do uzyskania zgody większości wspólników czy jednego z nich.

W przepisach jest mowa o ogóle praw i obowiązków, określanym w doktrynie czy orzecznictwie jako udział spółkowy. W spółce jawnej wspólnicy nie nabywają udziałów na analogicznych zasadach jak w spółce z o.o.

Na ogół praw i obowiązków wspólnika składają się przysługujące mu prawa, w tym m.in. do prowadzenia spraw spółki, reprezentacji czy udziału w zyskach, jak również obowiązki, w szczególności udział w stratach, powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej. Co ważne, art. 10 K.s.h. określa uprawnienie do rozporządzania członkostwem w spółce osobowej tylko i wyłącznie wówczas, gdy przedmiotem rozporządzenia jest całokształt praw i obowiązków przysługujących wspólnikowi. Niedopuszczalne jest procentowe zbycie udziału w spółce osobowej (por. postanowienie Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z 13 maja 2009 r., sygn. akt VIII Ga 23/09).

Trzeba również podkreślić, że gdy umowa spółki nie stanowi o możliwości przeniesienia udziału spółkowego, aby można było doprowadzić do zamiany wspólników, konieczne jest uprzednie wprowadzenie zmian do umowy spółki w tym zakresie. Brak w umowie spółki postanowienia zezwalającego na przeniesienie udziału spółkowego powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej dokonanej z naruszeniem tego przepisu (art. 58 Kodeksu cywilnego). Stwierdził tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 26 października 2006 r., sygn. akt VI ACa 394/06.

"Inną osobą", na którą może być przeniesiony ogół praw i obowiązków może być wspólnik bądź osoba trzecia, spoza spółki. Dokonana w ten sposób zmiana w składzie osobowym wspólników nie ma wpływu na istnienie spółki. Jednakże zbycie udziału spółkowego między wspólnikami jest dopuszczalne, o ile w spółce pozostanie co najmniej dwóch wspólników. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 29 czerwca 2011 r., sygn. akt IV CSK 473/10, orzekł, że:

"(...) zbycie udziału w spółce na podstawie art. 10 K.s.h. służy zmianie składu osobowego spółki (wspólników), co może dotyczyć jedynie sytuacji, w której spółka ma funkcjonować nadal, z udziałem nowego wspólnika. Istnienie spółki jawnej zakłada jednocześnie udział w niej co najmniej dwóch wspólników. Spółka A przed jej rozwiązaniem miała jedynie dwóch wspólników i z tego względu nie było możliwe przeniesienie między nimi udziałów na podstawie art. 10 K.s.h. (...)"

Gdy warunki przeniesienia ogółu praw i obowiązków są spełnione, można zawrzeć umowę z nabywcą udziału spółkowego. Obrót udziałem spółkowym wspólnika może być oparty na różnych czynnościach zbycia, np. sprzedaży, darowiźnie czy zamiany.

Przeniesienie ogółu praw i obowiązków w spółce jawnej nie wymaga formy aktu notarialnego nawet wówczas, gdy spółka posiada nieruchomość. Jest ona bowiem własnością spółki, a wspólnikowi nie służy udział rzeczowy w poszczególnych składnikach jej majątku. Co więcej, modyfikacja składu osobowego nie stanowi zmiany umowy spółki. Dlatego też konieczne jest zachowanie odpowiedniej formy jedynie ze względu na regulacje dotyczące konkretnej czynności prawnej, na mocy której nastąpi przeniesienie członkostwa.

Gdy strony chcą zawrzeć umowę darowizny, muszą pamiętać, że art. 890 § 1 Kodeksu cywilnego wymaga, aby oświadczenie darczyńcy było złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Jeśli z treści umowy darowizny nie wynika nic innego, to przejście ogółu praw i obowiązków wspólnika na obdarowanego następuje z chwilą zawarcia umowy. Tym samym spełniane jest świadczenie darczyńcy. W takim przypadku zachowanie jedynie formy pisemnej będzie wystarczające dla wywołania zamierzonego skutku w postaci przeniesienia udziału spółkowego.

Na mocy danej umowy darowizny ogółu praw i obowiązków wspólnika dotychczasowy wspólnik wystąpi ze spółki, a w jego miejsce wejdzie nowa osoba. Za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej i zobowiązania tej spółki osobowej odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki (art. 10 § 3 K.s.h.). O zmianie składu osobowego wspólników spółka musi powiadomić sąd rejestrowy.

Umowa darowizny podlega podatkowi od spadków i darowizn, jeżeli obdarowany jest osobą fizyczną. Gdy nabycie następuje przez małżonka, zstępnych (np. dzieci), wstępnych (np. rodziców), pasierba, rodzeństwo, ojczyma czy macochę, to osoby te mogą korzystać ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn na zasadach określonych w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 ze zm.).

Warunkiem skorzystania ze zwolnienia jest zgłoszenie nabycia udziału spółkowego właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-8 i ust. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Przy nabyciu w drodze darowizny obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy - z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia; jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń.

Obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy: 

• wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty określonej w art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, lub gdy

• nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.

Jeżeli żadna z powyższych okoliczności wyłączających powinność złożenia zgłoszenia nie ma miejsca, wówczas należy go dokonać na druku SD-Z2. Właściwość miejscową organu podatkowego w sprawach darowizny, gdy przedmiotem nabycia jest ogół praw i obowiązków wspólnika spółki jawnej, ustala się według miejsca zamieszkania nabywcy w dniu powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku braku takiego miejsca - według ostatniego miejsca jego pobytu w tym dniu (§ 7 ust. 1 pkt 2 lit. c) rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 sierpnia 2005 r. w sprawie właściwości organów podatkowych - Dz. U. z 2005 r. nr 165, poz. 1371 ze zm.). Innymi słowy, obdarowana córka, aby mogła skorzystać ze zwolnienia, powinna złożyć zgłoszenie na druku SD-Z2 w urzędzie skarbowym właściwym ze względu na jej miejsce zamieszkania w dniu powstania obowiązku podatkowego. Ma na to 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego.

W przypadku niespełnienia powyższych warunków, nabycie udziału spółkowego podlegać będzie opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.

Umowa darowizny może podlegać także PCC, ale jedynie w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy.