Niewypłacalność wspólnika spółki cywilnej

Wobec jednego albo większej liczby wspólników spółki cywilnej może być ogłoszona upadłość. Ewentualność taka w określonych sytuacjach może dotyczyć także byłego wspólnika. Upadłość ogłasza się, o ile wspólnik jest niewypłacalny. Stan niewypłacalności należy określić indywidualnie wobec każdego wspólnika.

Inaczej niż w przypadku osobowych spółek handlowych, wobec spółki cywilnej nie można ogłosić upadłości. Spółka cywilna nie posiada statusu przedsiębiorcy, co wyłącza ją z kręgu podmiotów posiadających tzw. zdolność upadłościową.

Natomiast status przedsiębiorcy w praktyce zawsze posiadają wspólnicy spółki cywilnej. Dlatego wniosek o ogłoszenie upadłości może dotyczyć co najwyżej jej wspólnika (wspólników), a nie samej spółki. Może to dotyczyć zarówno wspólnika będącego osobą fizyczną, jak i wspólnika, który takiego statusu nie posiada (np. spółka z o.o. i spółka jawna).

Warto dodać, że w pewnych sytuacjach możliwe jest ogłoszenie upadłości w stosunku do byłego wspólnika spółki cywilnej będącego osobą fizyczną. Z art. 8 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe wynika, że można żądać ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, która była przedsiębiorcą, także po zaprzestaniu prowadzenia przez nią działalności gospodarczej, jeżeli od dnia wykreślenia z CEIDG nie upłynął rok. Postępowanie toczy się według przepisów o upadłości konsumenckiej, ale bez możliwości ustalenia planu spłat i oddłużenia (art. 491^14a ustawy Prawo upadłościowe).

Indywidualnie czy zbiorowo?

Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości wobec wspólników spółki cywilnej nie może stanowić alternatywy dla pozwania ich, a następnie prowadzenia egzekucji komorniczej. Postępowanie upadłościowe służy zaspokojeniu interesów wszystkich wierzycieli dłużnika, co często stoi w sprzeczności z interesem wierzycieli dochodzących należności w drodze egzekucji singularnej. Ponadto wniosek o ogłoszenie upadłości może być oddalony z powodu tzw. ubóstwa masy upadłości, tj. jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów (art. 13 ust. 1 P.u.).

Dlaczego więc wierzyciele wnoszą o ogłoszenie upadłości wspólników spółek cywilnych? Postępowanie upadłościowe otwiera bowiem drogę do zaspokojenia należności ze wszystkich składników majątkowych wspólnika. Po pierwsze, z tego co mu przypada z majątku spółki, a po wtóre również z jego majątku prywatnego. Na skutek ogłoszenia upadłości dojdzie do powstania rozdzielności małżeńskiej między upadłym a jego małżonkiem (jeśli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności). Dzięki rozdzielności wierzyciele będą mogli zaspokoić się ze składników małżeńskiego majątku wspólnego.

Inne warunki dla każdego ze wspólników

Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. W myśl art. 11 ust. 1 i 1a P.u. dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (patrz uwagi w ramce). Domniemywa się przy tym, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. To te przepisy mają kluczowe znaczenie przy rozpoznaniu wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej.

Natomiast w przypadku dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, zastosowanie może mieć także druga przesłanka niewypłacalności określona w art. 11 ust. 2-7 P.u.

Kilku wspólników, kilka postępowań

Art. 215 P.u. przewiduje niektóre ułatwienia proceduralne w przypadku, gdy dojdzie do ogłoszenia upadłości wszystkich wspólników spółki cywilnej. W takim przypadku sąd może połączyć do łącznego rozpoznania sprawy upadłościowe prowadzone wobec wspólników tej spółki. W postanowieniu o połączeniu spraw sąd wyznacza jednego sędziego-komisarza do wszystkich połączonych spraw. Może również wyznaczyć jednego syndyka do tych spraw, a także powołać jedną radę wierzycieli i wyznaczyć wspólne zgromadzenie wierzycieli.

Dla każdego z upadłych sporządza się osobne listy wierzytelności oraz plany podziału funduszów masy upadłości, w których z urzędu uwzględnia się zaspokojenie wierzytelności, za które upadli odpowiadają solidarnie. Wynagrodzenie syndyka oraz koszty likwidacji pokrywa się z masy upadłości każdego z upadłych w częściach określonych przez sąd przy odpowiednim uwzględnieniu zasad przyznawania wynagrodzenia.

Przedmiotem sporu jest, czy powyższe regulacje mogą mieć zastosowanie, gdy doszło do ogłoszenia upadłości tylko niektórych spośród wspólników spółki cywilnej (por. art. 215 ust. 5 P.u.).

Rozwiązanie spółki

Ogłoszenie upadłości w stosunku do choćby jednego wspólnika spółki cywilnej powoduje rozwiązanie spółki i ustanie wspólności majątkowej między wspólnikami. Wynika to z art. 874 § 2 i art. 875 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.). Dniem ogłoszenia upadłości jet dzień wydania przez sąd postanowienia w tym przedmiocie (art. 52 P.u.).

Dzięki rozwiązaniu spółki na skutek ogłoszenia upadłości wierzyciele dłużnika mają możliwość zaspokojenia zobowiązań ze składników majątku spółki. W takim przypadku prawa przypadające wspólnikowi w związku z rozwiązaniem spółki wchodzą do masy upadłości. Składniki przypadające pozostałym wspólnikom mogą okazać się dla nich pomocne przy zakładaniu nowej spółki, której umowa będzie zawarta już bez udziału upadłego.

Przesłanka utraty zdolności do wykonywania swych wymagalnych zobowiązań może przedstawiać się odmiennie w odniesieniu do poszczególnych wspólników. O ile wspólnicy w ramach spółki gromadzą wspólny majątek, o tyle poza spółką każdy z nich ma swój prywatny majątek. Oceniając wypłacalność konkretnego wspólnika uwzględnić trzeba także jego odrębny majątek.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 28.02.2003 r. - Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2015 r. poz. 233 ze zm.)