Zeszyty Metodyczne Rachunkowości nr 8 (368) z dnia 20.04.2014

Podział spółki z o.o. przez wydzielenie zorganizowanej części przedsiębiorstwa

Spółka z o.o. "A" wydzieliła zorganizowaną część przedsiębiorstwa, jaką jest działalność deweloperska i przekazała ją w drodze podziału do innej, już istniejącej spółki. Plan podziału ogłoszony w listopadzie 2013 r. przewidywał obniżenie kapitału zakładowego oraz zapasowego. Obecnie spółki oczekują na wpis podziału w KRS. Cały czas do spółki "A" wpływają faktury dotyczące wydzielanej działalności deweloperskiej, które są księgowane w ciężar kosztów przewidzianej do wydzielenia działalności na koncie produkcji w toku. W jaki sposób rozwiązać ten problem?

Z pytania wynika, że nastąpi podział spółki "A" przez przeniesienie części jej majątku na istniejącą już inną spółkę (mającą tu status uczestniczącej w podziale spółki przejmującej). Tryb taki przewiduje art. 529 § 1 pkt 4 K.s.h. i określa go mianem podziału przez wydzielenie. Wspólnicy spółki dzielonej otrzymają w związku z podziałem udziały w spółce przejmującej.

Przedmiotem podziału jest wydzielony segment działalności deweloperskiej spółki "A". Zasadniczym przenoszonym aktywem będzie – jak rozumiemy – rozpoczęte przedsięwzięcie deweloperskie, którego koszty spółka "A" ujmuje na koncie kosztów produkcji i które z ekonomicznego punktu widzenia stanowią produkcję w toku. W ramach procedury podziału zostaną one wyłączone z aktywów spółki "A", w związku z czym drugostronnie zostanie wyłączona przewidziana w planie połączenia wartość kapitału zakładowego (poprzez jego obniżenie) oraz odpowiednia część kapitałów zapasowych spółki dzielonej. Co istotne, wartość majątku spółki dzielonej oraz finansowe parametry podziału zostały ustalone w oparciu o dane na określony dzień w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku o ogłoszenie planu podziału (zob. art. 534 § 2 K.s.h.). Plan taki wymaga uprzedniego pisemnego uzgodnienia pomiędzy spółką dzieloną a spółką przejmującą, i musi zawierać m.in. stosunek wymiany udziałów spółki dzielonej na udziały spółki przejmującej. Przy czym stosunek ten nie musi być wyznaczany na podstawie wartości księgowej wydzielanej części przedsiębiorstwa i spółki przejmującej – może być wyznaczany np. metodami dochodowymi.

Problem w omawianym przypadku polega na tym, że trzon aktywów podlegających przeniesieniu do spółki przejmującej to produkcja w toku, której wartość wraz z postępem prac wzrasta. Wzrost ten postępuje również w okresie pomiędzy sporządzeniem planu przekształcenia (i określania w nim, w oparciu o aktualne wówczas dane, parametrów finansowych podziału) i zapewne kwoty tego wzrostu są znaczne. W rezultacie wartość produkcji w toku, jaka "przejdzie" na spółkę przejmującą na dzień formalnego podziału spółki "A", będzie wyższa w stosunku do jej wartości z dnia sporządzania planu przekształcenia czy podjęcia uchwały o przekształceniu. Sugerować to może konieczność wyłączenia, w większym zakresie, kapitału zapasowego spółki dzielonej, by zrównoważyć ubytek wartości aktywów. Nie będzie to jednak rozwiązanie poprawne z uwagi na wyższą wartość wycofanego ze spółki dzielonej majątku w porównaniu z pierwotnymi danymi, w oparciu o które ustalano stosunek wymiany udziałów.

Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na to, że w obrębie realizującej przedsięwzięcie deweloperskie spółki dzielonej kontynuacja prac po dniu sporządzenia planu przekształcenia nie powoduje zmiany jej kapitałów. Przeobrażeniom ulega jedynie struktura aktywów w ten sposób, że środki pieniężne ulegają zamianie na rzeczowe aktywa obrotowe pod postacią produkcji w toku, zaś w odniesieniu do prac realizowanych przy zaangażowaniu zewnętrznych źródeł finansowania wzrasta wartość produkcji w toku oraz wartość finansujących ją zobowiązań w pasywach. W tych okolicznościach prawdopodobne jest, że spółka w fazie planowania podziału w niedostatecznym zakresie dokonała wyodrębnienia zorganizowanej części przedsiębiorstwa (ZCP). Poza nakładami na realizowane przedsięwzięcie deweloperskie, ZCP powinna również obejmować kompleks zobowiązań finansujących to przedsięwzięcie oraz środki pieniężne na rachunkach bankowych, z którego jest ono obsługiwane (także środki pieniężne na rachunkach powierniczych). Wydzieleniu powinna podlegać właśnie w ten sposób określona część przedsiębiorstwa – wówczas w okresie trwania procedury podziału zachodziłyby zmiany w jego obrębie, tzn. nie następowałyby zmiany wartości netto ZCP, jako całego kompleksu przypisanych mu aktywów i zobowiązań (oczywiście pod warunkiem, że nie dochodziłoby do wewnętrznych alokacji aktywów czy pasywów pomiędzy wyodrębnioną częścią przedsiębiorstwa a pozostałymi, niewyodrębnionymi sferami działania spółki dzielonej). Wówczas zjawisko opisane w pytaniu nie wystąpiłoby. Zwracamy uwagę, że w podobny sposób zorganizowana część przedsiębiorstwa jest zdefiniowana w przepisach podatkowych. Art. 4a pkt 4 updop określa ją jako organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania.

Jeśli zdefiniowania ZCP dokonano w ograniczonym zakresie i wskazano, iż aktywami podlegającymi wydzieleniu jest przedsięwzięcie deweloperskie stanowiące produkcję w toku, to w naszej opinii można rozważyć refakturowanie nakładów na budowę ponoszonych w okresie przejściowym (tj. od dnia rozpoczęcia procedur przekształceniowych i zdefiniowania ich finansowych parametrów do dnia rejestracji podwyższenia kapitału spółki przejmującej w sądzie). W następstwie takiego rozwiązania, wartość nakładów na wydzielane przedsięwzięcie deweloperskie w spółce "A" nie będzie rosła – nakłady te pojawią się wskutek refakturowania w spółce przejmującej. Ich dopełnienie nastąpi w dniu rejestracji podziału w sądzie, kiedy to spółka przejmie aktywa i doda ich wartość wynikającą z ksiąg spółki dzielonej. Aktywa te nie będą już wówczas powiększone o nakłady ponoszone pomiędzy dniem złożenia planu podziału a dniem rejestracji podziału – będzie to więc ich wartość godziwa z dnia ustalenia finansowych parametrów podziału. Rozwiązanie takie wymaga jednak szczegółowych uzgodnień pomiędzy spółkami.

Pod jaką datą zaksięgować przeniesienie aktywów do spółki przejmującej w związku z podziałem przez wydzielenie?

Zgodnie z art. 530 § 2 K.s.h., w przypadku przeniesienia części majątku spółki dzielonej na istniejącą spółkę, wydzielenie następuje w dniu wpisu do rejestru podwyższenia kapitału zakładowego spółki przejmującej (dzień wydzielenia). W związku z powyższym wskazany w powołanym przepisie dzień należy uznać jako datę wydzielenia, tożsamą z prawnym przejściem wydzielonego zespołu aktywów (i pasywów) na spółkę przejmującą. Przeniesienie należy zaksięgować pod tą właśnie datą (zob. również art. 531 K.s.h.).